De Geschiedenis van Parfum

In het begin was er… rook

Sinds het begin van de geschiedenis zijn mensen gefascineerd door geuren. In het begin kon de mens de ongrijpbaarheid van geuren niet controleren, maar al vrij snel leerde de mens om enkele geuren te ontwikkelen. Wetenschappers ontdekten dat meer dan duizend jaar geleden, op de offer altaars, onze voorouders aromatische hars en tandvlees verbranden, zodat de goden hun schenkingen en gebeden zouden aanvaarden samen met wolken van geparfumeerde rook. Als dank zouden ze dan kunnen genieten van de gunsten van de goden die omgekocht waren door de heerlijke geur. Van deze praktijken is de naam parfum afgeleid – van de Latijnse woorden “ per fumum”, letterlijk vertaald “door de rook”.

Interessant is dat sommige primitieve stammen het lichaam insmeerden met dieren vet. Dit was om te verzekeren dat het lichaam beschermd werd tegen kou, en dat de huid een specifieke, niet altijd zo aangename, geur vereiste. Tja, alle begin is moeilijk…

Goddelijke geuren 

In de antieke oudheid, werden parfums met natuurlijke ingrediënten aan de basis geproduceerd in de vorm van olies en lotions. Oorspronkelijk lag het privilege om geuren te gebruiken enkel bij koningen en de rijkste burgers, maar al snel konden alle sociale klassen genieten van het gebruik van geuren. Jammer genoeg werd het gebruik voor hen ingeperkt door de prijs van wierook en parfum. De hoeveelheid dat betaald diende te worden was vaak zoveel als voor goud of kostbare stenen.

Parfum werd nog steeds gekoppeld aan magische rituelen en men was ervan overtuigd dat het een goddelijke afkomst had. De Grieken dachten dat parfums ontwikkeld waren door de godin Aphrodite: haar ontrouwe dienaar had haar geheime recepten gestolen en weggegeven aan het volk.

De Egyptenaren hadden dan weer een ander idee over het ontstaan van parfum. Volgens hen was de ontwikkelaar van de eerste parfums de god van de wijsheid, namelijk Thot, bekend als de beschermer van de magiërs en dokters. Thot had zijn geheim van kennis over parfums gedeeld met zijn priesters. Enkel zij hadden het recht om geuren te produceren en voor deze reden kregen zij veel respect.

Ontelbare verhalen rond geuren kunnen er teruggevonden worden, en dit niet enkel in de mythologieën van de oudheid maar ook in het Oude en het Nieuwe testament. Koningin Saba gaf parfums aan Koning Saloman, en de Magiër van het oosten aan de pasgeboren Christus. Ook de zondige Maria Magdalena  die de voeten van Christus waste en droogde met haar eigen haren en daarna zalfde met geparfumeerde oliën.

Geuren voor lichaam en ziel

De enige vraag dat beantwoord dient te worden is:  waarvoor werden parfums gebruikt in de antieke oudheid? Het blijkt dat het gebruik van geuren verschilde in verschillende delen van de antieke wereld. Bijvoorbeeld, in Egypte werden aromatische zalfjes op het haar gesmeerd, en Assyriërs parfumeerde hun baarden. Blijkbaar hadden de Grieken de gewoonte om elk lichaamsdeel te zalven met een verschillende olie na het baden. De Romeinen waren absoluut de recordhouders op dat gebied. Zij sprayden parfum op bijna alles, lichaam, materiaal en dieren. Zij sprayden zelfs hun favoriete geur in de lucht en gingen baden in geparfumeerd water. Dit konden ze zelfs een paar maal per dag doen. In rijke Romeinse huizen, in een speciale kamer genaamd unctuarium, waren mooie slaven aan het wachten om een relaxerende massage te geven en het lichaam in te zalven met verscheidene geparfumeerde oliën. Geen wonder dat al snel een golf aan protest ontstond. Plinius de oudere achtte het kwistig omgaan met parfum bij de patricianen als  een schaamteloze verspilling.

Heerlijke geuren waren ook een geïntegreerd deel  bij religieuze rituelen en begrafenis rituelen. De lichamen van de doden werden gebalsemd met aromatische substanties in vrijwel heel de antieke wereld. In Griekenland en Egypte werden amfora’s met parfum in de graven gezet naast de overledene, omdat men geloofde dat aroma’s genezende effecten had. Soemeren hadden hetzelfde geloof. Zij gebruikten 5000 jaar geleden essentiële oliën in medicatie. Dat was het begin van de parfummakende branche, vandaag bekend als aromatherapie.

Er is zelfs meer, sinds de oudheid hoort parfum bij het gebied liefde  en erotiek. Volgens vele bronnen, goot in Mesopotamië de man op de dag van de verloving een aromatisch vloeistof over zijn toekomstige vrouw. De Egyptische koningin Cleopatra ging voor het bezoek van Caesar baden in melk en een rozen bloemenbad, zodat haar lichaam erg zacht en geparfumeerd was. Verhalen zeggen dat ze voor de  ontmoeting met Mark Anthony gevraagd had om de zeilen van haar boot te weken in aromatisch water. Zoals je kan zien, het is reeds lang geleden dat men ontdekte dat een lekkere geur de beste aphrodisiac is.

Parfum verbod

Ondanks het moeilijk te geloven is, werd het gebruik van parfum verboden wanneer het Christendom zich ontwikkelde. De geur en de attributen van parfum werden door de kerk als te sensueel en te verleidend geacht. De traditie van het creëren van verschillende geurcomposities overleefde dankzij de Moslims. Wanneer het Christendom het gebruik van parfum verbood, moedigde de Koran dit aan. De Moslims gebruikten aromatische substanties niet alleen tijdens religieuze rituelen maar gebruikten ze ook op een alledaagse basis. Dit is dan ook  zeer waarschijnlijk de reden waarom we de eerste revolutie in de parfum productie aan hen te danken hebben. In het begin van de 11^de eeuw verbeterde de Perzische arts en chemicus Awicenna (Ibn Sina) het proces van distillatie. Dankzij dit proces werd de productie efficiënter.

Ondanks het verbod op parfum door de kerk in de Middeleeuwen, werd hun aanzien niet gekrenkt. Men geloofde dat geuren het domein was van goede mensen. Deze overtuiging werd versterkt door vele legendes en hagiografieën die stelde dat ‘sommige lichamen van heiligen (vb. St. Alexis) een heerlijke bloemige geur afgaven.

Na een bepaalde tijd werden de verbanningen opgeheven. In de 12^de eeuw werden aromatische bad- en mondwater met rozenwater niet langer verboden.

De triomfantelijke terugkeer

Het duurde vrij lang vooraleer parfum terug geproduceerd werd in Europa. Maar het was de Oude oorlog dat een mijlpaal zette op dit gebied. In 1370, creëerde de Hongaarse hof alchemist een speciale tonic gebaseerd op alcohol voor Koningin Elisabeth, gekend als het “Hongaarse Koningin water”. Dit was een unieke combinatie van lavendel, marjolein, munt, appelsienen bloem en citroen aroma. Interessant was dat de tonic erg succesvol was niet alleen als parfum maar ook als medicatie voor verscheidene aandoeningen.

In de 15^de en 16^de eeuw werd de parfum productie beïnvloed door geografische ontdekkingen. Vasco Da Gama, Christopher Columbus, Magellan en andere bekende reizigers brachten nieuwe bronnen van karakteristieke geuren mee uit Amerika en India zoals: cacao, vanille, Peruviaan lotion, tabacco, peper, kruidnagel, kardemom, enz….

Eerst was Italië koploper in de parfum productie, vooral door de handel met landen uit het Oosten en later ook met de Nieuwe wereld . Het was in het  Italië van de 16^de eeuw dat chemische formules de geheime alchemie begon te verdringen. Het distillatieproces werd nog verbeterd. Nog meer zelfs, in Venetië werden parfums in mooie, gekleurde glazen flesjes gegoten, wat zonder twijfel zorgde voor meer waarde en een duurdere prijs van de parfums. Samen met de Florestine Medici dynastie , kwam de kennis van parfum productie tot in Frankrijk – na haar huwelijk met Henry de tweede bracht Catherine de’ Medici haar hof van parfum producenten mee naar Parijs. De meest bekende was Renato Blanco (Rene le Florentin), wie Franse handarbeiders de kunst van parfum accesoires productie leerde. Recepten die hij gebruikte om geuren ( en gif) te bereiden voor de Koningin waren goed bewaakte geheimen en om te voorkomen dat ze gestolen werden had het laboratorium van Rene Le Floretin  Koninklijke kamers met een geheime doorgang.

Hoogtepunten en tijdelijke dalen

In Groot Brittanië was de parfum productie ontwikkeld dankzij Elizabeth 1^ste. Historici rapporteren dat de Koningin haar ondergeschikte aanmoedigde om op dit vlak te experimenteren en dat zij mode introduceerde voor geparfumeerde handschoenen ( volgens bronnen kreeg Elizabeth een paar als cadeau van Earl of Oxford, al de hofdames spendeerde fortuinen om dezelfde geparfumeerde schatten te hebben). De parfum productie in Groot Brittanië ging door een kleine crisis tijdens de revolutie in 1640-60’ wanneer de Puritanen de productie en het gebruik van parfum verboden. Een doorbraak kwam er samen met het herstel van de monarchie en de troonbestijging van Charles de tweede.

De parfum gekte begon definitief in het Frankrijk van de 17^de eeuw. Bepaalde geuren werden over alles verstuift. Niet enkel over kleren maar ook over materialen en in kamers. Het centrum van de parfum industrie was Parijs en Versailles werd het best ruikende hof uit Europa genoemd. De tweede hoofdstad in de wereld van de parfum industrie was Grasse, nog steeds bekend voor jasmijn- en rozenvelden. De dynamische groei van de parfum industrie werd kort verstoord door de Franse Revolutie. Echter in de tijden van Napoleon, begon Frankrijk terug met de productie en het gebruik van parfum.

Chemische revolutie

De echte revolutie in de parfum productie kwam er in de 19^de eeuw. Dankzij de snelle progressie in de chemie, konden natuurlijke bronnen die vroeger erg duur waren en moeilijk te verkrijgen (zoals bvb. Muskus), nu vervangen worden door substanties die gecreëerd werden door een proces van chemische synthese. Deze oplossing zorgde voor een enorme daling in de prijzen van de parfums  en vergrootte de groep mensen die geuren creëerde. De namen van Ernest Daltrof, Francois Coty, Ernest Beaux, Jacques Guerlain en Edmond Roudnitski werden legendarisch. Het einde van de 19^de eeuw koppelde geuren zich aan de modewereld.  Bekende mode ontwerpers zoals Paul Poiret of Coco Chanel ontdekten dat hun klanten niet enkel mooie kleren konden dragen maar ook mooie geuren. Vandaag de dag, heeft bijna elk mode huis een set van geuren met hun naam op.

Feromonen – een nieuw hoofdstuk in de parfum geschiedenis

Nog een doorbraak in de parfum geschiedenis zijn de feromonen. Deze vluchtige chemische substanties zijn verantwoordelijk voor de non-verbale communicatie, e.g. het aantrekken van het andere geslacht. Verscheidene jaren geloofde men dat mensen in tegenstelling tot insecten en sommige knaagdieren geen feromonen afscheiden, maar onderzoek heeft het tegendeel bewezen. De hypothese was dat feromonen teruggevonden kunnen worden in menselijk zweet. Ongeacht het resultaat van het onderzoek, kunnen een beetje artificieel geproduceerde feromonen toegevoegd worden aan bepaalde parfums om hun stimulerend effect te benadrukken.

Dromen in een geurdruppel

Vandaag de dag kunnen we spreken van een hele parfum industrie. Duizenden mensen over de hele wereld werken in deze sector zodat we onszelf kunnen besprenkelen met onze favoriete parfums. Deze personen zijn verzamelaars van bloemen, onderzoekers naar nieuwe geurnoten, chemici, producenten (de zogenaamde ‘neuzen’), marketing specialisten en distributeurs. Wetenschappers, en voornamelijk psychologen, moedigen het gebruik van parfum en hun attributen aan. Ze bereiden testen voor waardoor we een parfum kunnen kiezen dat past bij onze persoonlijkheid en levensstijl. Onderzoek naar natuurlijke medicatie (dat de invloed van geur op ons humeur bepaald) en marketing (aromarketing) is ook zeer interessant. Het belangrijkste is echter dat parfum over de jaren niets is verloren wat het zo speciaal maakt. Ondanks we ze elke dag gebruiken, blijven parfums mysterieus en magisch. Onze natuurlijke schoonheid…